2015-03-21

Orienta taglibro (12)

20 ĝis 24 aŭgusto 2014, Abashiri kaj Sapporo

La lastajn kvin tagojn de nia ekspedicio ni pasigis en Hokajdo, la plej norda el la ĉefinsuloj de Japanio. Nia celo estis konatiĝi kun la lingvo kaj kulturo de la ajnuoj, kiuj iam estis la ĉefa popolo en Norda Japanio, eble en la tuta lando, sed nun grandparte malaperis kaj preskaŭ plene perdis sian lingvon. En la urbo Abashiri, kiu estis nia unua celo, troviĝas Muzeo de Nordaj Popoloj. Tiu kolektis valoran materialon ne nur pri la ajnuoj, sed ankaŭ pri ĉiuj popoloj de la altaj latitudoj en Eŭropo, Azio kaj Ameriko – inkluzive la sameojn de Skandinavio kaj Finnlando.

Rita masko eskima bonvenigas al la Muzeo de Nordaj Popoloj en Abashiri.

La regionoj de la nordaj popoloj. Estas bone foje rigardi nian globon de ĉi tiu direkto!

Post la dua mondmilito, kiam la suda parto de Saĥaleno transformiĝis el la japana provinco Karafuto en sovetian teritorion, multaj nivĥoj kaj ujltoj estis evakuitaj al Hokajdo kune kun la japanoj. Danke al tio, Robert Austerlitz, pri kiu mi skribis en la sesa parto de ĉi tiu taglibra serio, povis ĝuste ĉi tie en Hokajdo esplori la nivĥan lingvon inter ties denaskaj parolantoj, kvankam li kompreneble utiligis ankaŭ la bonegajn rusajn studojn pri la lingvo. Sed parolantojn de la nivĥa kaj la ujlta oni ne plu trovas en Hokajdo. Ĉe la muzeo funkcias ujlta manlabora klubo, sed nuntempe ĝiaj aktivuloj, kiujn ni intervjuis, estas japaninoj.

Abashiri estas konata ankaŭ pro sia malliberejo. Ni vizitis kaj la nunan malliberejon – nu, nur ĝian suvenir-vendejon, sed apud ĝi malliberuloj, zorge gardataj, sarkis florbedojn – kaj la malnovan malliberejon, kiu estas nune muzeo, kurioze morna kaj pitoreska samtempe.

Pli grava por ni lingvistoj estis la muzeo konstruita ĉe la Abaŝiria Konko-Amaso, grava arĥeologia trovejo de la tiel nomata Oĥocka kulturo, kiu antaŭ mil jaroj etendiĝis de Hokajdo al la Kurilaj insuloj, Saĥaleno, la Amura riverbaseno kaj la Kamĉatka duoninsulo. La oĥocka popolo (aŭ popoloj) loĝis en Hokajdo jam antaŭ la alveno de la ajnuoj, kaj verŝajne ĝuste de ili la ajnuoj transprenis la urso-kulton, tiom gravan en la tradicia ajnua kulturo. Estus alloge supozi, ke la oĥockanoj estis pragepatroj de la nunaj  nivĥoj, sed ne troviĝas indikoj pri tio. Ekzemple, la nivĥoj tradicie kremaciis siajn mortintojn, dum la oĥockanoj enterigis ilin en tombojn kun fleksitaj membroj kaj kun la kapo enmetita en poton, kiu restis parte videbla surtere. Kaj, plej grave, ĝis nun neniu trovis en Hokajdo malnovajn loknomojn, kiuj estus klare nivĥaj.

Popoloj, kiujn ni nun konsideras "praloĝantoj" de iuj landoj kaj regionoj, en pluraj kazoj ne estis iliaj plej unuaj loĝantoj. Antaŭ iom pli ol mil jaroj, la ajnuoj ankoraŭ ne loĝis en Hokajdo, sed sur la pli sudaj japanaj insuloj. Kaj la nivĥoj verŝajne ankoraŭ ne loĝis en Saĥaleno tiutempe. (Komparu la situacion en Finnlando, kie ni kutimis rigardi la sameojn kiel la ĉiamajn praloĝantojn de Laponio – sed antaŭ du mil jaroj ili loĝis en Suda Finnlando, kaj en Laponio oni parolis nekonatan lingvon, kiu ne parencis al la samea.)

La  homoj de la tiel nomata Oĥocka kulturo antaŭ pli ol mil jaroj entombigis siajn mortintojn en speciala maniero: la kapo de la kadavro estis enmetita en poton, kiu restis parte videbla surtere.

Vesperon de la 21a de aŭgusto ni trajnis de Abashiri al Sapporo, la ĉefurbo de Hokajdo, kaj ekloĝis en komforta hotelo nomata Fino (vere!).

En Sapporo ni povis konatiĝi kun la esplorado pri la ajnua lingvo en Universitato de Hokajdo kaj kun unu ajnua kulturcentro. La japana ŝtato, kiu iam subpremis la ajnuojn diversmaniere, nuntempe subtenas ilian kulturon. Tamen, la lingvo estas mortanta – troviĝas nur kelkaj fluaj parolantoj, kaj kiel Juha diris, "ĉio, kion ili iam diris, estas jam zorge notita, restas nenio por fari".

La medicina fakultato de Universitato de Hokajdo en Sapporo ankoraŭ posedas ajnuajn ostojn, iam kolektitajn por esploraj celoj. La ajnuoj postulis ke ili estu dece entombigitaj, sed la universitato ankoraŭ ne konsentis. La deponejo de la ostoj en la universitata areo ne estas indikita per ia surskribo, sed en ĝia korto iuj ajnuoj starigis tradiciajn ajnuajn ritobastonojn por honori siajn pragepatrojn.

Tradiciaj manlaboroj estas instruataj en la ajnua kultura centro en Sapporo.

Post miaj mallongaj spertoj inter la nivĥoj, kaj nun en la iama lando de la ajnuoj, mi supozas, ke por savi malgrandan lingvon el formorto, necesas kvar aferoj: monrimedoj, ekzemple por publikigi librojn kaj eduki instruistojn; institucia subteno, ekzemple instruado en lernejoj; lokaj aktivuloj, kiuj entuziasmas pri la lingvo kaj dediĉas al ĝi tempon; kaj hejmoj, kie oni transdonas la lingvon al la infanoj kiel denaskan. La ajnua mortas, kaj verŝajne ankaŭ la nivĥa post kelkdek jaroj mortos, ĉar mankas tiu lasta, grava ĉenero. Paroli al siaj infanoj en lingvo, kiun oni ne mem regas denaske, postulas tian disciplinon kaj lingvan konscion, ke plej ofte tio praktike maleblas. Ni gepatroj de Esperantaj denaskuloj tion komprenas. Kaj, bedaŭrinde, la gramatikoj de la nivĥa kaj la ajnua estas tiaj, ke ni ne kapablus tiajn lingvojn transdoni sammaniere kiel Esperanton.

Katja kaj Juha en librovendejo, kies specialiĝo estas nordaj popoloj. Juha estis bone konata por la libristo, kaj kiel aŭtoro de libroj kaj kiel longatempa kliento.


La lastaj tonoj de nia vojaĝo estis do iom melankolioj, malgraŭ la tre interesaj travivaĵoj, ekzemple miniatura librovendejo en Sapporo, specialiĝinta pri la nordaj popoloj, kaj la vilaĝo Nibutani, la loko de granda subĉiela muzeo de la ajnuoj, kie oni ankaŭ prezentas ajnuajn dancojn, kantojn kaj religiajn ritojn.

Ajnua domo en la muzea vilaĝo de Nibutani.

Do, kiel demandas Riikka, nia instruistino pri la japana: kion la parolantoj de malgranda lingvo profitas de tio, ke lingvisto povas noti plian meriton en sia karier-resumo? Kiel utilas, ke la universitato (kiu ne pagas karbonkompensojn) flugigis nin ĝis la alia fino de Eŭrazio? Kaj mi aldonas: kiel entute eblas paroli pri utilo kaj malutilo, se la parolantoj mem de la malgranda lingvo ne volas revivigi ĝin: se la maljunuloj intencas preni la lingvon kun si en la tombojn, kaj la junaj gepatroj ne trovas tempon, lerton kaj manierojn transdoni al nova generacio lingvon, kiun ili mem ne plu regas aktive?

Kiam la grupo disiĝis en la konstruaĵojn de la ajnua muzea vilaĝo en Nibutani, mi vagis sola for el la muzea areo al la apuda herbejo, kie estis kolektitaj grandaj ŝtonoj, du kaj tri metrojn altaj, de diversaj formoj kaj koloroj. Neniu ŝildo montris la celon aŭ funkcion de la loko, sed la ŝtonoj estis dismetitaj tiel, ke ili formis varian, sed tamen harmonian tuton. Ia ĝardeno de ŝtonoj, mi konkludis. La ŝtonoj glimis post la ĵusa pluvo. Mi sentis pacon kaj trankvilon.

Proksimume ĉi tia estas mia respondo: Ĉiu lingvo apartenas al siaj parolantoj, kaj se ni esploras ĝin, ni havas la moralan devon almenaŭ iel helpi la parolantojn konservi sian lingvon, se ili tion deziras. Sed ili ankaŭ povas elekti lasi sian lingvon morti, kaj tiam ni povas nur esperi, ke tio okazas ne pro rekta subpremo de la lingva majoritato (sed bedaŭrinde nerekta subpremo, kvankam nevidebla, preskaŭ ĉiam ekzistas). Se la parolantoj volas, ke ilia lingvo mortu digne kun ili, ankaŭ tiam la lingvo apartenas al ili, ĝis la fino. Sed ni lingvistoj devas tamen konservi por ĉiam la eĥon de iliaj voĉoj, ĉar la scio, ankaŭ la scio pri ĉiuj lingvoj de la mondo, ne estas ies posedaĵo.

Ĉu ĉiu ŝtono en tiu ĝardeno estis lingvo, kiu nun fariĝis nura memoro?